1.1.01 upnyn ka cEk ¢lÞz:  ¢vkas kE pa~c XEæaaE| kaE ¢vÞtar sE is s¥c£ mE| ¢lya gya hW Ar usE bÅcE kE saDarN ¢vkas kE @m mE| rKa gya hW.ismE| k[l  250 k[Sl ¢dyE gyE hW| jWsa ¢k n£cE ¢dKaya gya hW.n£cE ¢dyE gyE ¢lÓk pr ¢²k krnE sE p¥r£ cEk ¢lÞz dEK£ ja skt£ hW:
                gamk            -50 k[Sl (dEKnE kE ¢lyE yha~ ¢²k krE|)
                Þvy| shayta      -50 k[Sl (dEKnE kE ¢lyE yha~ ¢²k krE|)
                Baxa             -50 k[Sl (dEKnE kE ¢lyE yha~ ¢²k krE|)
                b¢¼k ya åaanaÏmk  -50 k[Sl (dEKnE kE ¢lyE yha~ ¢²k krE|)
                smaj£krN        -50 k[Sl (dEKnE kE ¢lyE yha~ ¢²k krE|)

 bÅcE ka ¢nDaIrN krnE kE ¢lyE cEk ¢lÞz ka p#yaEg haEta hW ¢k vh kaWn sa k[Sl kr pata hW Ar kn sa k[Sl usE AB£ krna hW. p¥r£ cEk ¢lÞz is p#Þt¤¢t kE kagj£ nkl kE AÓt mE| Annexure I mE| d£ giI hW.
1.1.02 kayI -klap kE pæa : yE pa~c BagaE| mE| hW|,¢vkas kE pa~c XEæaaE| mE| hr ek ka ek Bag hW ¢jnkE barE mE| Upr 1.1.01 mE| kha gya hW. srl phcan kE ¢lyE ¢v¢B° XEæaaE| kE pæa ¢v¢B° r|g mE| hW|. in pæaaE| mE| hW cEk ¢lÞz mE| ¢dyE gyE k[Sl kaE bÅca panE kE ¢lyE un kayI klapaE| kaE  ¢sKanE k£ ¢v¢D btlaiI giI hW. un kayI klapaE| kaE krnE k£ ¢v¢D bÅcE/¢SXk kE ¢cæaaE| ¹ara ¢dKaya gya hW hr kayI klap kaE krnE k£ sam¢g#yaE| k£ s¥c£ d£ giI hW kayI klap pæa k£ ek kap£ is p#Þt¤¢t kE kagj£ nkl kE AÓt mE| Annexure II mE| d£ giI hW.
Þvy| shayta kE kayI klap pæaaE| kE saT ek Ar pæaaE| ka sm¥h ¢dya gya hW jaE un kayI klapaE| kE ¢lyE phlE sE h£ AavÜyk hW Ar jaE ussE sØbÓD rKtE hW. in kayI klap pæaaE| k£ ek s¥c£ is p#Þt¤¢t kE kagj£ nkl kE AÓt mE| Annexure III mE| d£ giI hW.

1.1.03  ¢nDaIrN Ar ¢SXN kE ¢lyE samg#£: bÅcE kE ¢nDaIrN Ar ¢SXN kE ¢lyE srlta sE p#aça ¢KlnE Ar AÓy sam¢g#ya~ l£ giI hW|.
 

1.1,04  is gZr£ mE| k|Ôy¥zr kayI@m vWk¢Úpk hW.yh ¢SXN mE| shayta dEta hW. ek saDarN k|Ôy¥zr ( PC-XT)is kayI@m kE ¢lyE kaP£ hW.An¤ÅCEd 3-0 mE| iskE barE mE| A¢Dk jankar£ d£ giI hW.
 

            01. phcan ¢vSExta
            02. p¢rvar kE barE mE|
            03. ilaj kE barE mE|
            04. ¢vkas kE barE mE|
            05. Aapat s¥cna
 bÅcE kE ¢nDaIrN kE p¥vI  yh pæa Br dEna ca¢hyE. is pæa k£ ek nkl is p#Þt¤¢t kE kagj£ nkl kE AÓt mE| Annexure IV mE| d£ giI hW.

2.1.3 ¢nDaIrN djI pæa: bÅcE kE ¢nDaIrN kaE djI krnE kE ¢lyE iska p#yaEg haEta hW.bÅcE kE ¢n¢nm"¢l¢Kt phcan ¢vSExta B£ is pæa mE| djI krna ca¢hyE.
bÅcE ka nam/jÓm ¢t¢T, Bt£I haEtE smy ka um#
¢nDaIrN k£ ¢t¢Tya/¢SXk/shayk kE nam
bÅcE kE ¢vkas kaE yh djI pæa ¢dKata hW. p¥ra Bra h¤Aa is djI pæa ka ek nkl is p#Þt¤¢t kE kagj£ nkl kE AÓt mE| Annexure V mE ¢dya gya  hW.

2.1.4 p#¢t¢dn ¢nr£XN pæa mata/¢SXk kE ¹ara bÅcE kE ¢SXN kE smy dEK£ ¢vxyaE| kaE djI kranE kE ¢lyE hW.
2.2 naEz kayI@m kaE ¢v¢nyaEg krnE kE phlE ¢nymaE| kaE Òyan sE pFE|.
2.3 ¢nm"¢l¢Kt ka ek nkl rKE|
            01. p¥vI p¢rcy pæa
            02.  ¢nDaIrN djI pæa
2.4  p¥vI p¢rcy pæa mE| bÅcE kE barE mE| AavÜyk ¢vxyaE| kaE Brna ca¢hyE
2.5  ¢nDaIrN Ar ¢SXN kE ¢lyE AavÜyk vÞt¤AaE~ kaE tÙyar rKE|. is samg#yaE| k£ s¥c£ is p#Þt¤¢t kE kagj£ nkl kE AÓt mE| Annexure VI  mE ¢dya gya  hW.Òyan dE| ¢k djI pæa mE| pa~c ka¢lk ¢nDaIrNaE| kaE djI krna ca¢hyE.
        01. p#a¢ØBk Bt£I kE smy (¢SXN s|ÞTa mE|)
        02. t£n mh£nE kE bad
        03. C: mh£nE kE bad
        04. naW&mh£nE kE bad
        05. ek sal kE bad
sal kE AÓt ka ¢nDaIrN AglE sal kE ¢SXN ka p#a¢ØBk ¢nDaIrN  smJna ca¢hyE.

2.5.1 ¢nDaIrN djI pæa mE| AavÜyk ¢vxy djI krE| jWsE bÅcE ka nam jÓm ¢t¢T,Bt£I kE smy bÅcE ka um# Ar ¢nDaIrN k£ ¢t¢T. ¢nr£Xk/¢nDaIrk ka nam B£ djI krE|.

2.5.2 bÅcE kaE Aaram dE|
    Aap B£ ¢SXk kE ãp mE| SaÓt rhE|
    ¢nDIarN kE smy jÚdbaj£ n krE|
    ¢nDaIrN k£ sam¢g#y tWyar rKE|

2.5.3 cEk ¢lÞz ka upyaEg kr bÅcE ka ¢nDaIrN hr ek XEæa mE| ek kE bad ek krkE S¤ã krE|.
2.5.4 p#ÏyEk XEæa mE| phlE k[Sl sE lEkr hr ek kSl kaE dEKE|, cahE bÅca ¢ks£ B£ um# ka haE.
2.5.5 Aap ¢jtna smy cahE| utna bÅcE kE ¢nDaIrN kE ¢lyE lE|, uskE bad djI krE|.
2.5.6 bÅcE kE Ûyvhar kaE s£Da dEKE| Ar p#¢t¢@ya kaE djI krE|.jha s£Da ¢nr£XN nh£ haE skta hW vha ¢nkzvt£I kaE lE|.

2.5.7  naEz
2.5.7.1 k[Sl kE barE mE| jaE kha gya hW usmE k[C A¢t¢r³ n jaEfE.
2.5.7.2 y¢d kha n gya haE taE Aap bÅcE k£ shayta n krE|.
2.5.8 ¢nDaIrN djI pæa mE| ¢dyE gyE ÞTan pr k[Sl nØbr kE samnE A djI krE|.
-y¢d bÅca k[Sl kaE khE An¤sar krE ya
-y¢d Aap ¢n¢àÓt hW ¢k bÅca is k[Sl kaE krnE mE| kaEiI A¢t¢r³ ¢SXN k£ AavÜykta nh£ hW
¢nDaIrN djI pæa mE| ¢dyE gyE ÞTan pr k[Sl nØbr kE samnE B djI krE|.
-y¢d bÅca k[Sl kaE khE An¤sar n krE ya
-y¢d bÅcE kaE  is k[Sl kaE krnE mE| kaEiI A¢t¢r³ XN k£ AavÜykta hW .
2.5.9  pa~caE| ¢vkas XEæa mE| bÅcE ka ¢nDaIrN krnE kE bad A Ar B kaE jaEfE| tTa jaEf kaE pæa mE| djI krE|

2.5.10 naEz
2.5.10.1 Aap ka ¢nDaIrN bÅcE kE ¢vkas kaE btayEga. s|k¢lt s¥cna Aap, mata,¢SXk ya AÓy kayIktaI kaE bÅcE kaE ¢S¢Xt krnE mE upy¤³ haEg£.
2.6  ÒyEy ¢nDaIrN
2.6.1 naEz
2.6.1.1  is s|dBI mE ÒyEy ka ATI pa~c ¢vkas XEæa hW| jWsE gamk, Baxa, b¢¼k, Þvy| shayta Ar smaj£krN ¢jsE Aap ApnE bÅcE kE ¢SXN kE ¢lyE c¤n sktE hW| .
ÒyEy ka mtlb vh kSl hW ¢jsE AapnE p#ÏyEk ¢vkas XEæa sE c¤na hW.
2.6.2 p¥vI p¢rcy pæa kaE dEKE|. bÅcE kE ÞvaÞÐy Ar GrEl¥ vatavrN kaE dEKE|  tb ÒyEy Ar lßy ka ¢này krE|
2.6.3 pa~c ¢vkas XEæaaE| mE| sE AglE t£n mh£naE| kE ¢lyE ÒyEy ¢này krE|.yE AaWr lßy DaIrN krna bÅcE ka um#, uska Sar£¢rk samÐyI Ar uskE ¢vkas AavÜykta kaE Òyan mE| rKE|.
2.6.4 hr ek ¢vkas XEæa mE| sE km sE km ek ÒyEy kaE lE|.
2.7 kayI klap
2.7.1 ÒyEy kE ¢này kE bad c¤nE h¤yE k[Sl kE kayI klap pæa kaE lE|.
2.7.2 p#ÏyEk kSl kE kayI kaE pFE|
    jha| jãrt haE ¢cæa kaE dEKE|
    k[Sl kaE krnE kE ¢lyE bÅcE kaE uÏsa¢ht krE|
    bÅcE kE hr p#¢t¢@ya kaE naEz krE|
    bÅcE k£ p#S|sa/inam dEkr kas kayI kaE daEhrayE
2.7.3 bÅcE kE raEjanE kE kam mE| ¢SXN kaE jaEf dE|---KanE mE| G¥mnE mE| zzqz£ krnE mE AaWr saEnE mE|.
    bÅca k[Sl haEnE tk barbar k[Sl kaE daEhrayE|.
    ek bar k£ k[Slta sE t¦ça n haE|.
    bÅca p¥r£ trh us kSl kaE krnE mE| k[Sl haEnE tk usE barbar  daEhrayE|. bÅcE kE j£t
    kaE dEKE| Ar inam dE|
2.7.4 Þvy| sshayk XEæa mE| AavÜyk p¥vI kSl k£ s¥c£ d£ giI hW.y¢d bÅca svy| shayk k[Sl nh£ kr pata hW taE usE p¥vI k[Sl ¢sKayE|.
2.8 p#¢t¢dn ka ¢nr£XN

2..8.1 bÅcE kE p#¢t¢@ya kaE dEK kr p#¢t¢dn ¢nr£XN p¤Þtk mE| djI krE|.¢t¢T B£ ¢lKE|.

2.8.2 Òyan sE p#¢t¢@ya kaE dEKE Ar ¢nr£XN kaE s|XEp mE| ¢lKE|
 
3.0 k|Ôy¥zr shayk kayI@m 
3.1 kayI@m pr naEz

3.1.1 yh kayI@m ek saDarN k|Ôy¥zr mE haE skta hW.is k|Ôy¥zr mE| upnyn pæaaE| kaE ÞzaEr kr sktE hW|.man£zr mE| hmarE c¤nE h¤yE pæa kE barE mE s¥cna Ar ¢cæa dEK sktE hW|.is c¤nav kaE k£baErqf k£ shayta sE kr sktE hW|.Þvy| shayk k[Sl mE| ¢lÓk k[Sl kaE hm yha| c¤n sktE hW|.

3.1.2 ÒyEy Ar lßy kE ¢nDaIrN kE bad h£ Aap k|Ôy¥zr ka upyaEg kr
sktE hW|.k|Ôy¥zr AapkaE ¢SXN mE| shayta dEga.

3.1.3 upnyn kayI@m S¤ã krnE kE phlE AapkaE k|Øy¥zr kE barE mE
ek CaEza ¢SXN ¢dya jayEga.

3.2 k|Ôy¥zr shayk kayI@m ka upyaEg
3.2.1 man£zr mE| pa~caE| ¢vkas XEæa ¢dKE|gE Ar unkaE c¤nnE kE ¢lyE
btaya jayEga ¢k ¢ks dbana hW. mncahE XEæa kaE c¤nE.Aap vha~
kSl k£ s¥c£ dEKE|gE. mncahE kSl kaE c¤nE.man£zr mE| Aap uska
¢cæa Ar ¢ndEISn dEKE|gE.unkaE pFE| Ar smJE.¢SXn S¤ã krE|.

3.2.2 ¢SXN k£ sma¢ça pr k|Ôy¥zr u¢ct Ûy¢³ kaE lza dE|.

4.0 sma¢ça naEz  :

4.1.1  bÅcE ka ¢SXN srl nh£ hW. ek bar mE| nh£ haE skta hW. yh ek ¢sl¢sla hW. bÅcE kE raEjana mE| ek Bag hW. Pl ¢ny¢mt smy mE| ¢ml sktE hW| Ar kB£ nh£. k[C bÅcaE| mE| A¢Dk smy lg skta hW.¢nrÓtr ¢SXN AavÜyk hW.¢SXn s¤Kd haEna ca¢hyE.hm mn¤ÝyaE| sE kam
kr rhE hW|, At: man¢vk ph¤~c k£ AavÜykta hW .

4.2  bÅcE kE samÐyI kaE km n smJE| . ¢SXN kE hr kdm pr Aap bÅcE kE ¢vkas kaE dEK sktE hW~ . Òyan rKE|, bÅca hmESa s¢@y Bag£ hW .hmESa ¢SXk, ma|, AÅCa uÏsah dEnE val£ hW .